Daftar Profil Tokoh - tokoh Islam dalam blog ini
1. Al Farabi
2. Al Ghozali
3. Ibnu Sina
4. Ibnu BAjjah
5. Ibnu Khaldun
6. Ibnu Tufail
Al-Farabi
Digelar Aristotle kedua.
Tulisan ahli falsafah Yunani seperti Plato dan Aristotle
mempunyai pengaruh yang besar terhadap pemikiran ahli
falsafah Islam. Salah seorang ahli falsafah Islam yang
terpengaruh dengan pemikiran kedua tokoh tersebut ialah
Al-Farabi.
Nama sebenarnya Abu Nasr Muhammad Ibnu Muhammad Ibnu Tarkhan
Ibnu Uzlaq Al Farabi. Beliau lahir pada tahun 874M (260H) di
Transoxia yang terletak dalam Wilayah Wasij di Turki. Bapanya
merupakan seorang anggota tentera yang miskin tetapi semua itu
tidak menghalangnya daripada mendapat pendidikan di Baghdad.
Beliau telah mempelajari bahasa Arab di bawah pimpinan Ali Abu
Bakr Muhammad ibn al-Sariy.
Selepas beberapa waktu, beliau berpindah ke Damsyik sebelum
meneruskan perjalanannya ke Halab. Semasa di sana, beliau
telah berkhidmat di istana Saif al-Daulah dengan gaji empat
dirham sehari. Hal ini menyebabkan dia hidup dalam keadaan
yang serba kekurangan.
Al-Farabi terdidik dengan sifat qanaah menjadikan beliau
seorang yang amat sederhana, tidak gilakan harta dan cintakan
dunia. Beliau lebih menumpukan perhatian untuk mencari ilmu
daripada mendapatkan kekayaan duniawi. Sebab itulah Al-Farabi
hidup dalam keadaan yang miskin sehingga beliau menghembuskan
nafas yang terakhir pada tahun 950M (339H).
Walaupun Al-Farabi merupakan seorang yang zuhud tetapi beliau
bukan seorang ahli sufi. Beliau merupakan seorang ilmuwan yang
cukup terkenal pada zamannya. Dia berkemampuan menguasai
pelbagai bahasa.
Selain itu, dia juga merupakan seorang pemuzik yang handal.
Lagu yang dihasilkan meninggalkan kesan secara langsung kepada
pendengarnya. Selain mempunyai kemampuan untuk bermain muzik,
beliau juga telah mencipta satu jenis alat muzik yang dikenali
sebagai gambus.
Kemampuan Al-Farabi bukan sekadar itu, malah beliau juga
memiliki ilmu pengetahuan yang mendalam dalam bidang
perubatan, sains, matematik, dan sejarah. Namun,
keterampilannya sebagai seorang ilmuwan yang terulung lebih
dalam bidang falsafah. Bahkan kehebatannya dalam bidang ini
mengatasi ahli falsafah Islam yang lain seperti Al-Kindi dan
Ibnu Rusyd.
Dalam membicarakan teori politiknya, beliau berpendapat bahawa
akal dan wahyu adalah satu hakikat yang padu. Sebarang
percubaan dan usaha untuk memisahkan kedua-dua elemen tersebut
akan melahirkan sebuah negara yang pincang serta masyarakat
yang kacau-bilau. Oleh itu, akal dan wahyu perlu dijadikan
sebagai dasar kepada pembinaan sebuah negara yang kuat, stabil
serta makmur.
Al-Farabi banyak mengkaji mengenai falsafah dan teori
Socrates, Plato, dan Aristotle dalam usahanya untuk
menghasilkan teori serta konsep mengenai kebahagiaan. Maka
tidak hairanlah, Al-Farabi dikenali sebagai orang yang paling
memahami falsafah Aristotle. Dia juga merupakan seorang yang
terawal menulis mengenai ilmu logik Yunani secara teratur
dalam bahasa Arab.
Meskipun pemikiran falsafahnya banyak dipengaruhi oleh
falsafah Yunani tetapi beliau menentang pendapat Plato yang
menganjurkan konsep pemisahan dalam kehidupan manusia.
Menurut Al-Farabi, seorang ahli falsafah tidak seharusnya
memisahkan dirinya daripada sains dan politlk. Sebaliknya
perlu menguasai kedua-duanya untuk menjadi seorang ahli
falsafah yang sempurna.
Tanpa sains, seorang ahli falsafah tidak mempunyai cukup
peralatan untuk diekspolitasikan untuk kepentingan orang lain.
Justeru, seorang ahli falsafah yang tulen tidak akan merasai
sebarang perbezaan di antaranya dengan pemerintah yang
tertinggi kerana keduanya merupakan komponen yang saling
lengkap melengkapi. Dalam hal ini beliau mencadangkan agar
diwujudkan sebuah negara kebajikan yang diketuai oleh ahli
falsafah.
Pandangan falsafahnya yang kritikal telah meletakkannya
sebaris dengan ahli falsafah Yunani yang lain. Dalam kalangan
ahli falsafah Islam, beliau juga dikenali sebagai Aristotle
kedua. Bagi Al-Farabi, ilmu segala-galanya dan para ilmuwan
harus diletakkan pada kedudukan yang tertinggi dalam
pemerintahan sesebuah negara.
Pandangan Al-Farabi ini sebenarnya mempunyai persamaan dengan
falsafah dan ajaran Confucius yang meletakkan golongan ilmuwan
pada tingkat hierarki yang tertinggi di dalam sistem sosial
sesebuah negara.
Di samping itu, Al-Farabi juga mengemukakan banyak pandangan
yang mendahului zamannya. Antaranya beliau menyatakan bahawa
keadilan itu merupakan sifat semula jadi manusia, manakala
pertarungan yang berlaku antara manusia merupakan gejala sifat
semula jadi tersebut.
Pemikiran, idea, dan pandangan Al-Farabi mengenai falsafah
politik terkandung dalam karyanya yang berjudul "Madinah
al-Fadhilah". Perbicaraan mengenai ilmu falsafah zaman Yunani
dan falsafah Plato serta Aristotle telah disentuhnya dalam
karya " Ihsa* al-Ulum" dan "Kitab al-Jam".
Terdapat dua buku tidak dapat disiapkan oleh Al-Farabi di
zamannya. Buku-buku itu ialah "Kunci Ilmu" yang disiapkan oleh
anak muridnya yang bernama Muhammad Al Khawarismi pada tahun
976M dan "Fihrist Al-Ulum" yang diselesaikan oleh Ibnu
Al-Nadim pada tahun 988M.
Al-Farabi juga telah menghasilkan sebuah buku yang mengandungi
pengajaran dan teori muzik Islam, yang diberikan judul
"Al-Musiqa" dan dianggap sebagai sebuah buku yang terpenting
dalam bidang berkenaan.
Sebagai seeorang ilmuwan yang tulen, Al-Farabi turut
memperlihatkan kecenderungannya menghasilkan beberapa kajian
dalam bidang perubatan. Walaupun kajiannya dalam bidang ini
tidak menjadikannya masyhur tetapi pandangannya telah
memberikan sumbangan yang cukup bermakna terhadap perkembangan
ilmu perubatan di zamannya.
Salah satu pandangannya yang menarik ialah mengenai betapa
jantung adalah lebih penting berbanding otak dalam kehidupan
manusia. Ini disebabkan jantung memberikan kehangatan kepada
tubuh sedangkan otak hanya menyelaraskan kehangatan itu
menurut keperluan anggota tubuh badan.
2.AL-GHOZALI
Al-Ghazali
Imam Al-Ghazali lebih dikenali sebagai ulama tasawuf dan
akidah. Oleh sebab itu sumbangannya terhadap bidang
falsafah dan ilmu pengetahuan lain tidak boleh dinafikan.
Al-Ghazali merupakan seorang ahli sufi yang bergelar
"hujjatui Islam".
Abu Hamid Ibnu Muhammad al-Tusi al-Ghazali itulah tokoh yang
dilahirkan di Tus, Pars! pada tahun 450 Hijrah. Sejak kecil
lagi, beliau telah menunjukkan keupayaan yang luar biasa
dengan menguasai berbagai-bagai cabang ilmu pengetahuan.
Beliau bukan sahaja produktif dari segi menghasilkan buku dan
karya tetapi merupakan seorang ahli fikir Islam yang terulung.
Kecintaannya terhadap ilmu pengetahuan begitu mendalam
sehingga mendorongnya menggembara dan merantau dari sebuah
tempat ke tempat yang lain untuk berguru dengan ulama-ulama
yang hidup pada zamannya. Sewaktu berada di Baghdad,
Al-Ghazali telah dilantik sebagai Mahaguru Universiti Baghdad.
Walaupun telah bergelar mahaguru tetapi beliau masih merasakan
kekurangan pada ilmu pengetahuan yang dimiliki. Lantaran itu,
beliau meninggalkan jawatannya dan beralih ke bidang tasawuf
dengan merantau ke Makkah sambil berguru dengan ahli-ahli sufi
yang terkenal disana
Selain belajar dan mengkaji,. Al-Ghazali juga banyak menulis.
Dianggarkan beliau telah menulis 300 buah buku mencakupi
pelbagai bidang ilmu pengetahuan seperti mantik, akhlak,
tafsir, ulumul Quran, falsafah, dan sebagainya. Walau
bagaimanapun, sebahagian besar hasil tulisannya telah hangus
dibbakar oleh tentera Moghul yan menyerang kota Baghdad.
Antara kitab yang musnah termasuk: 40 Jilid Tafsir, Sirrul
Alamain (Rahsia Dua Dunia), dan al Madhnuuna bihi ala Qhairiha
(Ilmu Yang Harus Disembunyikan Dari Orang'orang Yang Bukan
Ahlinya,). Cuma 84 buah buku tulisan beliau yang berjaya
diselamatkan seperti Al Munqiz Mm al Dhalal (Penyelamat
Kesesatan), Tahafut al Falsafah (Penghancuran Falsafah),
Mizanul Amal (Timbangan Amal), Ihya Ulumuddin (Penghidupan
Pengetahuan), Mahkun Nazar fMengenai Ilmu Logik), Miyarul
Ilmu, dan Maqsadil Falsafah (Tujuan Falsafah).
Meskipun Al-Ghazali banyak menulis mengenai falsafah tetapi
beliau tidak dianggap sebagai seorang ahli falsafah. Malah
kebanyakan penulis menggolongkan Al-Ghazali sebagai seorang
yang memerangi dan bersikap antifalsafah. Pandangan ini
berdasarkan tulisan Al-Ghazali dalam buku Tahafut Falsafah
yang banyak mengkritik dan mengecam falsafah. Bahkan dalam
buku tersebut, Al-Ghazali menyatakan tujuan menyusun buku itu
adalah untuk menghancurkan falsafah dan menggugat keyakinan
orang terhadap falsafah. Namun begitu, pandangan bahawa
Al-Ghazali seorang yang antifalsafah tidak dipersetujui oleh
beberapa orang sarjana.
Biarpun tidak ada seorang pun yang boleh menafikan kecaman
Al-Ghazali terhadap falsafah seperti yang ditulis dalam buku
Tahafut Falsafah itu tetapi perlu diingat- kan bahawa sikap
skeptis (ragu) dan kritikannya terhadap falsafah merupakan
sebahagian proses ilmu falsafah itu sendiri. Hal ini kerana
tugas ahli falsafah bukan semata-mata untuk mencari kebenaran
dan penyelesaian terhadap sesuatu masalah tetapi juga mencabar
serta membantah penyelesaian yang dikemukakan terhadap
permasalahan tersebut.
Kalau menyelusuri perjalanan hidup Al-Ghazali maka akan
didapati bahawa beliau merupakan ilmuwan Islam pertama yang
mendalami falsafah dan kemudian mengambil sikap mengkritiknya.
Walaupun Al-Ghazali kurang senang dengan falsafah dan ahli
filsafat tetapi dalam buku Maqasid al Falasifah., beliau telah
mengemukakan kaedah falsafah untuk menghuraikan persoalan yang
berkaitan dengan logik, ketuhanan, dan fizikal.
Menurut Al-Ghazali, falsafah boleh dibahagikan kepada enam
ilmu pengetahuan ialah matematik, logik, fizik, metafizik,
politik, dan etika. Bidang-bidang ini kadangkala selari dengan
, agama dan kadangkala pula sangat berlawanan dengan agama.
Namun begitu, agama Islam tidak menghalang umatnya daripada
mempelajari ilmu pengetahuan tersebut sekiranya mendatangkan
kebaikan serta tidak menimbulkan kemudaratannya. Umpamanya
agama tidak melarang ilmu matematik kerana ilmu itu merupakan
hasil pembuktian fikiran yang tidak boleh dinafikan selepas ia
difahami.
Cuma bagi Al-Ghazali, ilmu tersebut boleh menimbulkan beberapa
persoalan yang berat. Antaranya ialah ilmu matematik terlalu
mementingkan logik sehingga boleh menyebabkan timbul persoalan
yang berkaitan dengan ketuhanan khususnya mengenai perkara
yang tidak dapat dihuraikan oleh akal fikiran. Menurut
Al-Ghazali tidak salah berpegang kepada logik tetapi yang
menjadi masalahnya ialah golongan falsafah yang terlalu
berpegang kepada logik, hendaklah membuktikan fakta termasuk
perkara yang berhubung dengan ketuhanan atau metafizik.
Sebab itulah beliau menentang golongan ahli falsafah Islam
yang cuba mengungkap kejadian alam dan persoalan ketuhanan
menggunakan pemikiran daripada ahli falsafah Yunani. Beberapa
orang ahli falsafah Islam seperti Ibnu Sina dan al-Farabi
jelas terpengaruh akan idea pemikiran falsafah Aristotle. Maka
tidak hairanlah ada antara pandangan ahli falsafah itu
bertentangan dengan ajaran Islam yang boleh menyebabkan
kesesatan dan syirik.
Terdapat tiga pemikiran falsafah metafizik yang menurut
Al-Ghazali amat bertentangan dengan Islam iaitu qadimnya alam
ini, tidak mengetahui Tuhan terhadap perkara dan peristiwa
yang kecil, dan pengingkaran terhadap kebangkitan jasad atau
jasmani.
Al-Ghazali tidak menolak penggunaan akal dalam pembicaraan
falsafah dan penghasilan ilmu pengetahuan yang lain.
Sebaliknya beliau berpendapatan bahawa ilmu kalam dan
penyelidikan menggunakan fikiran boleh menambahkan keyakinan
dan menyalakan apt keimanan pada hati orang bukan Islam
terhadap kebenaran ajaran Islam. Jadi, perkembangan sesuatu
ilmu pengetahuan bukan sahaja bersandarkan kepuasan akal
fikiran tetapi juga perlu mengambil kira aspek perasaan dan
hati nurani. Al-Ghazali menganjurkan supaya umat Islam mencari
kebenaran dengan menjadikan al-Quran sebagai sumber yang utama
bukannya melalui proses pemikiran dan akal semata-mata. Jadi,
apa yang cuba dilakukan oleh Al-Ghazali ialah memaparkan
kesalahan dan kepalsuan bidang pengetahuan yang bercanggah
dengan agama serta bertentangan dengan pendirian umat Islam.
Sekali gus menunjukkan bahawa Al-Ghazali sebenarnya merupakan
seorang ahli falssafah Islam yang mencari kebenaran dengan
berpandukan al-Quran dan hadis tidak sebagaimana pemikiran
serta permainan logik yang lazim digunakan ahli falsafah
Yunani. Perkara yang ditentang oleh Al-Ghazali bukan ahli
falsafah dan pemikiran yang dibawakan oleh mereka tetapi
kesalahan, kesilapan, dan kesesatan yang dilakukan oleh
golongan tersebut. Pada Al-Ghazali, tunjang kepada pemikiran
falsafah ialah al-Quran itu sendiri.
3. IBNU SINA
Ibn Sina
Ibnu Sina merupakan doktor Islam yang terulung.
Sumbangannya dalam bidang perubatan bukan sahaja diperakui
oleh dunia Islam tetapi juga oleh para sarjana Barat. Nama
sebenar Ibnu Sina ialah Abu Ali al-Hussian Ibnu Abdullah.
Tetapi di Barat, beliau lebih dikenali sebagai Avicenna.
Ibnu Sina dilahirkan pada tahun 370 Hijrah bersamaan dengan
980 Masihi. Pengajian peringkat awalnya bermula di Bukhara
dalam bidang bahasa dan sastera. Selain itu, beliau turut
mempelajari ilmu-ilmu lain seperti geometri, logik, matematik,
sains, fiqh, dan perubatan.
Walaupun Ibnu Sina menguasai pelbagai ilmu pengetahuan
termasuk falsafah tetapi beliau lebih menonjol dalam bidang
perubatan sama ada sebagai seorang doktor ataupun mahaguru
ilmu tersebut.
Ibnu Sina mula menjadi terkenal selepas berjaya menyembuhkan
penyakit Putera Nub Ibn Nas al-Samani yang gagal diubati oleh
doktor yang lain. Kehebatan dan kepakaran dalam bidang
perubatan tiada tolok bandingnya sehingga beliau diberikan
gelaran al-Syeikh al-Rais (Mahaguru Pertama).
Kemasyhurannya melangkaui wilayah dan negara Islam. Bukunya Al
Qanun fil Tabib telah diterbitkan diRom pada tahun 1593
sebelum dialihbahasakan ke dalam bahasa Inggeris dengan judul
Precepts of Medicine. Dalam jangka masa tidak sampai 100
tahun, buku itu telah dicetak ke dalam 15 buah bahasa. Pada
abad ke-17, buku tersebut telah dijadikan sebagai bahan
rujukan asas diuniversiti-universiti Itali dan Perancis.
Malahan sehingga abad ke-19, bukunya masih diulang cetak dan
digunakan oleh para pelajar perubatan.
Ibnu Sina juga telah menghasilkan sebuah buku yang diberi
judul Remedies for The Heart yang mengandungi sajak-sajak
perubatan. Dalam buku itu, beliau telah menceritakan dan
menghuraikan 760 jenis penyakit bersama dengan cara untuk
mengubatinya. Hasil tulisan Ibnu Sina sebenarnya tidak
terbatas kepada ilmu perubatan sahaja. Tetapi turut merangkumi
bidang dan ilmu lain seperti metafizik, muzik, astronomi,
philologi (ilmu bahasa), syair, prosa, dan agama.
Penguasaannya dalam pelbagai bidang ilmu itu telah
menjadikannya seorang tokoh sarjana yang serba boleh. Beliau
tidak sekadar menguasainya tetapi berjaya mencapai tahap
zenith iaitu puncak kecemerlangan tertinggi dalam bidang yang
diceburinya.
Di samping menjadi zenith dalam bidang perubatan, Ibnu Sina
juga menduduki ranking yang tinggi dalam bidang ilmu logik
sehingga digelar guru ketiga. Dalam bidang penulisan, Ibnu
Sina telah menghasilkan ratusan karya termasuk kumpulan
risalah yang mengandungi hasil sastera kreatif.
Perkara yang lebih menakjubkan pada Ibnu Sina ialah beliau
juga merupakan seorang ahli falsafah yang terkenal. Beliau
pernah menulis sebuah buku berjudul al-Najah yang membicarakan
persoalan falsafah. Pemikiran falsafah Ibnu Sina banyak
dipengaruhi oleh aliran falsafah al-Farabi yang telah
menghidupkan pemikiran Aristotle. Oleh sebab itu, pandangan
perubatan Ibnu Sina turut dipengaruhi oleh asas dan teori
perubatan Yunani khususnya Hippocrates.
Perubatan Yunani berasaskan teori empat unsur yang dinamakan
humours iaitu darah, lendir (phlegm), hempedu kuning (yellow
bile), dan hempedu hitam (black bile). Menurut teori ini,
kesihatan seseorang mempunyai hubungan dengan campuran
keempat-empat unsur tersebut. Keempat-empat unsur itu harus
berada pada kadar yang seimbang dan apabila keseimbangan ini
diganggu maka seseorang akan mendapat penyakit.
Setiap individu dikatakan mempunyai formula keseimbangan yang
berlainan. Meskipun teori itu didapati tidak tepat tetapi
telah meletakkan satu landasan kukuh kepada dunia perubatan
untuk mengenal pasti punca penyakit yang menjangkiti manusia.
Ibnu Sina telah menapis teori-teori kosmogoni Yunani ini dan
mengislamkannya.
Ibnu Sina percaya bahawa setiap tubuh manusia terdiri daripada
empat unsur iaitu tanah, air, api, dan angin. Keempat-empat
unsur ini memberikan sifat lembap, sejuk, panas, dan kering
serta sentiasa bergantung kepada unsur lain yang terdapat
dalam alam ini. Ibnu Sina percaya bahawa wujud ketahanan
semula jadi dalam tubuh manusia untuk melawan penyakit. Jadi,
selain keseimbangan unsur-unsur yang dinyatakan itu, manusia
juga memerlukan ketahanan yang kuat dalam tubuh bagi
mengekalkan kesihatan dan proses penyembuhan.
Pengaruh pemikiran Yunani bukan sahaja dapat dilihat dalam
pandangan Ibnu Sina mengenai kesihatan dan perubatan, tetapi
juga bidang falsafah. Ibnu Sina berpendapat bahawa matematik
boleh digunakan untuk mengenal Tuhan. Pandangan seumpama itu
pernah dikemukakan oleh ahli falsafah Yunani seperti
Pythagoras untuk menghuraikan mengenai sesuatu kejadian. Bagi
Pythagoras, sesuatu barangan mempunyai angka-angka dan angka
itu berkuasa di alam ini. Berdasarkan pandangan itu, maka Imam
al-Ghazali telah menyifatkan fahaman Ibnu Sina sebagai sesat
dan lebih merosakkan daripada kepercayaan Yahudi dan Nasrani.
Sebenarnya, Ibnu Sina tidak pernah menolak kekuasaan Tuhan.
Dalam buku An-Najah, Ibnu Sina telah menyatakan bahawa
pencipta yang dinamakan sebagai "Wajib al-Wujud" ialah satu.
Dia tidak berbentuk dan tidak boleh dibahagikan dengan apa-apa
cara sekalipun. Menurut Ibnu Sina, segala yang wujud (mumkin
al-wujud) terbit daripada "Wajib al-Wujud" yang tidak ada
permulaan.
Tetapi tidaklah wajib segala yang wujud itu datang daripada
Wajib al-Wujud sebab Dia berkehendak bukan mengikut kehendak.
Walau bagaimanapun, tidak menjadi halangan bagi Wajib al-Wujud
untuk melimpahkan atau menerbitkan segala yang wujud sebab
kesempurnaan dan ketinggian-Nya.
Pemikiran falsafah dan konsep ketuhanannya telah ditulis oleh
Ibnu Sina dalam bab "Himah Ilahiyyah" dalam fasal "Tentang
adanya susunan akal dan nufus langit dan jirim atasan.
Pemikiran Ibnu Sina ini telah rnencetuskan kontroversi dan
telah disifatkan sebagai satu percubaan untuk membahaskan zat
Allah. Al-Ghazali telah menulis sebuah buku yang berjudul
Tahafat al'Falasifah (Tidak Ada Kesinambungan Dalam Pemikiran
Ahli Falsafah) untuk membahaskan pemikiran Ibnu Sina dan
al-Farabi.
Antara percanggahan yang diutarakan oleh al-Ghazali ialah
penyangkalan terhadap kepercayaan dalam keabadian planet bumi,
penyangkalan terhadap penafian Ibnu Sina dan al-Farabi
mengenai pembangkitan jasad manusia dengan perasaan
kebahagiaan dan kesengsaraan di syurga atau neraka.
Walau apa pun pandangan yang dikemukakan, sumbangan Ibnu Sina
dalam perkembangan falsafah Islam tidak mungkin dapat
dinafikan. Bahkan beliau boleh dianggap sebagai orang yang
bertanggungjawab menyusun ilmu falsafah dan sains dalam Islam.
Sesungguhnya, Ibnu Sina tidak sahaja unggul dalam bidang
perubatan tetapi kehebatan dalam bidang falsafah mengatasi
gurunya sendiri iaitu al-Farabi.
4.IBNU BAJJAH
Ibn Bajjah
Umat Islam dipercayai telah sampai ke Sepanyol pada zaman
sahabat lagi. Kedatangan mereka telah berjaya mempengaruhi
kehidupan masyarakat di sana khususnya dalam bidang yang
berkaitan
keilmuan dan ketarnadunan. Bahkan kesan
tamadun Islam masih dapat dilihat sehingga ke
hari ini.
Sepanjang pemerintahan Islam di Sepanyol yang juga dikenali
sebagai
Andalusia, telah lahir ramai cendi-kiawan dan sarjana dalam
pelbagai
bidang. Sebahagian mereka ialah ahli sains, matematik,
astronomi,
perubatan, falsafah, sastera, dan sebagainya.
Salah seorang mereka ialah Abu Bakr Muhammad Ibn Yahya
al-Saigh
atau lebih terkenal sebagai Ibn Bajjah. Beliau dilahirkan di
Saragossa
pada tahun 1082 Masihi (M). Ibn Bajjah merupakan seorang
sasterawan dan ahli bahasa yang unggul. Dalam hal ini, beliau
pernah
menjadi penyair bagi golongan al-Murabbitin yang dipimpin oleh
Abu
Bakr Ibrahim Ibn Tafalwit. Selain itu, Ibn Bajjah juga
merupakan
seorang ahli muzik dan pemain gambus yang handal. Sungguhpun
begitu beliau juga seorang yang hafiz al-Quran.
Dalam masa yang sama, Ibn Bajjah amat terkenal dalam bidang
perubatan dan merupakan salah seorang doktor teragung yang
pernah
dilahirkan di Andalusia.
Walau bagaimanapun, kehebatannya turut terserlah dalam bidang
politik sehingga beliau dilantik menjadi menteri semasa Abu
Bakr Ibrahim
berkuasa di Saragossa. Lebih menakjubkan lagi apabila beliau
dapat
menguasai ilmu matematik, fizik, dan falak. Pada kesempatan
itu beliau
banyak menulis buku yang berkaitan dengan ilmu logik.
Kemampuannya menguasai berbagai-bagai ilmu itu menjadikannya
seorang sarjana yang teragung bahkan tiada bandingannya di
Andalusia
dan barangkali di dunia Islam. Jadi, sumbangannya dalam bidang
keilmuan begitu besar sekali.
Dalam bidang falsafah umpamanya, Ibn Bajjah boleh diletakkan
setaraf
dengan al-Farabi dan Aristotle. Dalam bidang ini beliau telah
mengemukakan gagasan falsafah ketuhanan yang menetapkan
bahawa
manusia boleh berhubung dengan akal fa'al melalui perantaraan
ilmu
pengetahuan dan pembangunan potensi manusia.
Menurut Ibnu Bajjah, manusia boleh mendekati Tuhan melalui
amalan
berfikir dan tidak semestinya melalui amalan tasawuf yang
dikemukakan
oleh Iman al-Ghazali. Dengan ilmu dan amalan berfikir, segala
keutamaan dan perbuatan moral dapat diarahkan untuk memimpin
serta menguasai jiwa. Usaha ini boleh menumpaskan sifat
haiwaniah
yang bersarang dalam hati dan diri manusia.
Berdasarkan pendapatnya, seseorang itu harus mengupayakan
perjuangannya untuk berhubung dengan alam sama ada
bersama-sama
dengan masyarakatnya ataupun secara terpisah. Kalau masyarakat
itu
tidak baik maka seseorang itu harus menyepi dan menyendiri.
Pandangan falsafah Ibn Bajjah ini jelas dipengaruhi oleh
idea-idea
al-Farabi. Pemikiran falsafah Ibn Bajjah ini dapat diikuti
dalam "Risalah
al-Wida" dan kitab "Tadbir al-Muttawwahid" yang secara umumnya
merupakan pembelaan kepada karya-karya al-Farabi dan Ibn Sina
kecuali bahagian yang berkenaan dengan sistem menyepi dan
menyendiri.
Namun, ada sesetengah pengkaji mengatakan bahawa kitab
tersebut
sama dengan buku "al-Madinah al'Fadhilah" yang ditulis oleh
al-Farabi.
Dalam buku itu, al-Farabi menjelaskan pandangan beliau
mengenai
politik dan falsafah. Al-Farabi semasa membicarakan tentang
politik
telah mencadangkan supaya sebuah negara kebajikan yang
diketuai
oleh ahli falsafah diwujudkan.
Satu persamaan yang ketara antara al-Farabi dengan Ibn Bajjah
ialah
kedua-duanya meletakkan ilmu mengatasi segala-galanya. Mereka
hampir sependapat bahawa akal dan wahyu merupakan satu hakikat
yang padu. Sebarang percubaan untuk memisahkan kedua-duanya
hanya akan melahirkan sebuah masyarakat dan negara yang
pincang.
Oleh sebab itu, akal dan wahyu harus menjadi dasar dan asas
pembinaan sebuah negara serta masyarakat yang bahagia. Ibn
Bajjah
berpendapat bahawa akal boleh menyebabkan manusia mengenali
apa
sahaja kewujudan sama ada benda atau Tuhan. Akal boleh
mengenali
dengan sendiri perkara-perkara tersebut tanpa dipengaruhi oleh
unsur-unsur kerohanian melalui amalan tasawuf.
Selain itu, Ibn Bajjah juga telah menulis sebuah buku yang
berjudul
"aI-Nafs" yang membicarakan persoalan yang berkaitan dengan
jiwa.
Pembicaraan itu banyak dipengaruhi oleh gagasan pemikiran
falsafah
Yunani. Oleh sebab itulah, Ibn Bajjah banyak membuat ulasan
terhadap
karya dan hasil tulisan Aristotle, Galenos, al-Farabi, dan
al-Razi.
Minatnya dalam soal-soal yang berkaitan dengan ketuhanan dan
metafizik jauh mengatasi bidang ilmu yang lain meskipun beliau
turut
mahir dalam ilmu psikologi, politik, perubatan, algebra, dan
sebagainya.
Sewaktu membicarakan ilmu logik, Ibn Bajjah berpendapat bahawa
sesuatu yang dianggap ada itu sama ada benar-benar ada atau
tidak
ada bergantung pada sama ada diyakini ada atau hanyalah suatu
kemungkinan. Justeru itu, apa yang diyakini itulah sebenarnya
satu
kebenaran dan sesuatu kemungkinan itu boleh jadi mungkin benar
dan
tidak benar.
Sebenarnya, banyak perkara di dunia ini yang tidak dapat
dihuraikan
menggunakan logik. Jadi, Ibnu Bajjah belajar ilmu-ilmu lain
untuk
membantunya memahaminya hal-hal berkaitan dengan metafizik.
Ilmu sains dan fizik misalnya digunakan oleh Ibn Bajjah untuk
menghuraikan persoalan benda dan rupa. Menurut Ibn Bajjah,
benda
tidak mungkin wujud tanpa rupa tetapi rupa tanpa benda mungkin
wujud. Oleh sebab itu, kita boleh menggambarkan sesuatu dalam
bentuk dan rupa yang berbeza-beza.
Kemahiran Ibn Bajjah dalam bidang matematik dan fizik
sememangnya
diperakui tetapi beliau tidak cuba menyelesaikan permasalahan
yang
timbul. Sebaliknya ilmu itu digunakan untuk menguatkan hujah
dan
pandangannya mengenai falsafah serta persoalan metafizik.
Masih banyak lagi pemikiran falsafah Ibn Bajjah yang tidak
diketahui
kerana sebahagian besar karya tulisannya telah musnah. Bahan
yang
tinggal dan sampai kepada kita hanya merupakan sisa-sisa
dokumen
yang berselerakan di beberapa perpustakaan di Eropah.
Sesetengah pandangan falsafahnya jelas mendahului zamannya.
Sebagai contoh, beliau telah lama menggunakan ungkapan manusia
sebagai makhluk sosial, sebelum para sarjana Barat berbuat
demikian.
Begitu juga konsep masyarakat madani telah dibicarakan dalam
tulisannya secara tidak langsung.
Sesungguhnya Ibn Bajjah merupakan tokoh ilmuwan yang hebat.
Sesuai dengan itu beliau telah diberikan kedudukan dan
penghormatan
yang tinggi oleh orang Murabbitin.
Tetapi perasaan dengki dan cemburu telah menyebabkan beliau
diracuni dan akhirnya meninggal dunia pada tahun 1138 (M)
dalam usia
yang masih muda. Biarpun umur Ibn Bajjah tidak panjang tetapi
sumbangan dan pemikirannya telah meletakkan tapak yang kukuh
kepada perkembangan ilmu dan falsafah di bumi Andalusia.
5. IBNU KHALDUN
Ibn Khaldun
Kemukakan teori ekonomi Islam
Ibn Khaldun atau nama sebenarnya Wali al-Din Abd al-Rahman
bin Muhammad bin Abu Bakar Muhammad bin al-Hasan lahir di
Tunis pada 1 Ramadan 732H Keluarganya berasal daripada
keturunan Arab Hadramaut yang pernah menetap di Serville,
Italy, dan SepanyoL Akhirnya berpindah dan menetap di
Afrika Utara semasa pemerintahan Hafs Abu Zakariyya,
pemerintah Tunis pada waktu itu.
Seperti yang dinyatakan sebelum ini, Ibn Khaldun mendapat
pendidikan dalam pelbagai ilmu Islam seperti al-Quran,
al'Hadith, perundangan Islam, kesusasteraan, falsafah, bahasa,
dan mantik. Antara gurunya ialah Muhammad Ibrahim al-Abili,
Abu Abd Allah al-Jayyani, Abd Allah Muhammad bin Abd al-Salam.
Ibn Khaldun menjadi cendekiawan yang agung sehingga disanjung
oleh Barat kerana buah fikirannya, Walau bagaimana pun jarang
umat Islam mengkajinya. Sebenarnya, sumbangan pemikiran Ibn
Khaldun dalam ekonomi banyak dimuatkan dalam hasil karya
agungnya, al Muqaddimah. Antara teori ekonomi yang terdapat
dalam karyanya masih lagi relevan dengan masalah ekonomi
semasa.
Ibn Khaldun telah membincangkan beberapa prinsip dan falsafah
ekonomi seperti keadilan (al adl), hardworking, kerjasama
(cooperation), kesederhanaan (moderation), dan fairness.
Berhubung dengan keadilan (Justice), Ibn Khaldun telah
menekankan bahawa keadilan merupakan tulang belakang dan asas
kekuatan sesebuah ekonom. Apabila keadilan tidak dapat
dilaksanakan, sesebuah negara akan hancur dan musnah.
Menurut beliau, ketidakadilan tidak sahaja difahami sebagai
merampas wang atau harta orang lain tanpa sebarang sebab yang
diharuskan. Malah, mengambil harta orang lain atau menggunakan
tenaganya secara paksa atau membuat dakwaan palsu terhadap
orang lain. Begitu juga kalau meminta seseorang melakukan
sesuatu yang berlawanan dengan Islam.
Beliau mengkategorikan perampas harta orang lain secara tidak
sah hingga memberi kesan kepada kehidupan isteri dan keluarga
sebagai paling tidak adil. Menurut beliau lagi, seseorang yang
membeli harta seseorang dengan harga yang paling murah
termasuk dalam kategori memiliki harta cara yang tidak betul.
Ketidakadilan seumpama di atas membawa kepada kejatuhan
sesebuah negara dan keruntuhan sesebuah tamadun dengan segera.
Menurut Ibn Khaldun, atas sebab sebab tersebutlah semua bentuk
ketidakadilan dilarang oleh Islam.
Manusia dan Ekonomi
Berdasarkan analisis mendalam, didapati kesemua teori ekonomi
dan idea Ibn Khaldun tentang manusia berdasarkan kepada
prinsip-prinsip dan falsafah Islam. Ibn Khaldun tidak melihat
fungsi utama manusia dalam aktiviti perekonomiannya seumpama
haiwan ekonomi (economic animal). Sebaliknya beliau menganggap
manusia itu sebagai manusia Islam (Islamic man/homo Islamicus)
yang memerlukan pengetahuan ekonomi untuk memenuhi misinya di
atas muka bumi ini.
Dalam hal ini, Ibn Khaldun menekankan perlunya manusia
menjauhi perbuatan jahat. Sebaliknya manusia wajib mengikuti
ajaran Islam sebagai model untuk memperbaiki dirinya dan mesti
memberikan keutamaan kepada kehidupan akhirat.
Teori Pengeluaran
Ibn Khaldun mengemukakan teori bahawa kehidupan perekonomian
sentiasa menghala ke arah pelaksanaan keseimbangan antara
penawaran dengan permintaan. Menurut beliau pengeluaran
berasaskan kepada faktor buruh dan kerjasama masyarakat.
Bahkan beliau menganggap buruh merupakan faktor terpenting
dalam proses pengeluaran walaupun faktor-faktor lain seperti
tanah tersedia, tenaga buruh perlu untuk menghasilkan matlamat
akhir.
Selain itu beliau berpendapat bahawa kenaikan yang tetap pada
paras harga amat perlu untuk mengekalkan tahap produktiviti.
Dalam hal ini beliau menyarankan agar masyarakat melakukan
perancangan supaya setiap bidang pekerjaan dilakukan oleh
orang yang
mahir dan cekap.
Walau bagaimanapun, pertumbuhan ekonomi (economic growth) dan
pembahagian tenaga buruh bergantung rapat dengan pasaran. Di
sini dapatlah dinyatakan bahawa teori pembahagian tenaga
buruh, pengkhususan tenaga buruh, dan pertukaran yang
dikemukakan oleh Ibn Khaldun 100 tahun lebih awal daripada
Adam Smith yang juga mengemukakan teori yang sama.
Teori Nilai, Wang dan Harga
Ibn Khaldun tidak secara jelas membezakan antara teori nilai
diguna (use value) dengan nilai pertukaran (exchange value).
Tetapi beliau dengan tegas berhujah bahawa nilai sesuatu
barangan bergantung kepada nilai buruh yang terlibat dalam
proses pengeluaran.
"Semua usaha manusia dan semua tenaga buruh perlu digunakan
untuk mendapatkan modal dan keuntungan. Tidak ada jalan lain
bagi manusia untuk mendapatkan keuntungan melainkan melalui
penggunaan buruh, kata Ibn Khaldun.
Teori Pengagihan
Menurut Ibn Khaldun harga barangan terdiri daripada tiga
elemen utama iaitu gaji atau upah, keuntungan, dan cukai.
Ketiga-tiga elemen ini merupakan pulangan kepada masyarakat.
Oleh sebab itu, beliau membahagikan ekonomi kepada tiga sektor
iaitu sektor pengeluaran, pertukaran, dan perkhidmatan awam.
Menurut Ibn Khaldun, nilai atau harga sesuatu barangan sama
dengan kuantiti buruh yang terlibat dalam pengeluaran barangan
berkenaan. Harga buruh merupakan asas kepada penentuan harga
sesuatu barangan dan harga buruh itu sendiri ditentukan oleh
mekanisme permintaan dan penawaran dalam pasaran.
Manakala keuntungan terhasil daripada perbezaan yang diperoleh
oleh peniaga antara harga jualan dengan harga belian. Namun
begitu perbezaan antara kedua-dua harga itu
6. IBNU TUFAIL
Ibn Tufail
Ahli falsafah yang mendahului zaman.
Dunia Islam telah melahirkan ramai ahli falsafah yang hebat. Namun begitu, falsafah Islam tetap dianggap sebagai satu kelompok yang hilang dalam sejarah pemikiran manusia. Maka tidak hairanlah, sejarah lebih mengenali tokoh-tokoh falsafah Yunani dan barat jika dibandingkan dengan ahli falsafah Islam.Walaupun beberapa tokoh falsafah Islam seperti al-Kindi, al-Farabi, dan Ibn Sina mendapat pengiktirafan dari Barat, tetapi mereka tidak mendapat tempat yang sewajarnya jika dibandingkan dengan ahli falsafah Yunani seperti Plato dan Aristotle. Kajian-kajian mengenai tokoh berkenaan masih belum memadai dan jauh daripada memuaskan. Walaupun para sarjana, ilmuwan, dan ahli falsafah Islam telah menghasilkan sejumlah karya-karya yang besar tetapi kebanyakan tulisan mereka belum diterjemahkan. Tidak kurang juga yang musnah disebabkan oleh peperangan dan penaklukan yang dilakukan oleh kuasa asing. Malahan kajian yang dibuat terhadap pemikiran falsafah beberapa tokoh terkenal seperti Ibnu Rusyd tidak diberikan penilaian yang adil. Kajian dan terjemahan yang dibuat oleh S.Van den Berg terhadap kitab "Lima Baida al-Thaan", tulisan Ibnu Rusyd mengenai metafizik misalnya tidak mendapat sorotan yang meluas wahal kajian tersebut dapat membantu kita memahami dan mendekati pemikiran ahli falsafah itu dengan lebih mendalam lagi.Begitu juga dengan pemikiran falsafah Ibn Tufail tidak banyak diketahui oleh umat Islam sendiri. Ibn Tufail yang lahir pada tahun 1106 Masihi di Asya, Granada lebih dikenali sebagai ahli hukum, perubatan, dan ahli politik yang handal. Semasa pemerintahan al-Mu'min ibn Ali, Ibn Tufail atau nama asalnya, Abu Bakr Muhammad ibn Abdul Malik ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Tufail al-Qisi pernah dilantik sebagai pembantu gabenor Wilayah Sabtah dan Tonjah di Maghribi.Beliau juga pernah menjadi doktor peribadi kepada pemerintah al-Muwahidin, Abu Ya'kub Yusuf. Selepas bersara, tempatnya digantikan oleh anak muridnya iaitu Ibnu Rusyd. Semasa hayatnya, Ibn Tufail pernah dilantik sebagai menteri dan merupakan ahli politik yang dihormati oleh pihak pemerintah.Selain itu, beliau juga melibatkan dirinya dalam bidang pendidikan, pengadilan, dan penulisan. Walaupun Ibn Tufail dikatakan telah menulis banyak buku tetapi hanya sebuah sahaja kitab yang diwariskan kepada generasi umat Islam hari ini. Kitab itu ialah "Hay ibn Yaqzan" yang memuatkan pandangannya secara umum, dengan gaya bahasa yang menarik dan imiginas yang indah. Buku ini dianggap sebagai warisan paling unik yang ditinggalkan oleh seorang ahli falsafah Islam.Buku ini kemudiannya diterjemahkan ke dalam berbagai-bagaibahasa dunia. Yang menarik dalam buku itu, Ibn Tufail berusaha menerangkan bagaimana manusia mempunyai potensi untuk mengenali Allah. Katanya, semua ini dapat dilakukan dengan membuat penelitian terhadap alam sekitar dan sekelilingnya.Menerusi buku itu, Ibn Tufail cuba merangka satu sistem falsafah berdasarkan perkembangan pemikiran yang ada pada diri manusia. Beliau berusaha mengungkap persoalan serta hubungan antara manusia, akal, dan Tuhan. Untuk itu, beliau telah menggunakan watak Hayibn Yaqzan yang hidup di sebuah pulau di Khatulistiwa sebagai gambaran percampuran empat unsur penting dalam kehidupan iaitu panas, sejuk, kering, dan basah dengan tanah. Watak itu hidup terpencil dan dapat mempertahankan kelangsungan hidupnya dengan pimpinan akal dan bantuan pancaindera. Langkah Ibn Tufail menggunakan analog! watak tersebut dalam bukunya dianggap sebagai suatu perkara yangluar biasa dalam penulisan karya yang berbentuk falsafah.Watak itu tidak pernah mengenali kedua-dua ibu bapanya. Tetapi alam telah memberinya seekor kijang yang menyusu dan memberinya makan. Setelah dewasa, dia mengarahkan pandangannya terhadap perkara yang ada di sekelilingnya. Di sini dia mulai membahaskan tentang kejadian dan rahsia perubahan yang berlaku disekelilingnya. Pada anggapannya di sebalik alamnya terdapat sebab-sebab yang tersembunyi yang mentadbir dan membentuknya. Hay bin Yaqzan selalu membahas dan menganalisa sesuatu perkara sehingga dia mampu mengetahui bahawa kebahagian dan kesengsaraan manusia itu bergantung kepada hubungannya dengan Allah. Dengan watak "Hay" itu, Ibn Tufail berjaya membuat huraian yang menarik sekaligus membantu kita memahami pemikiran falsafahnya.Buku itu juga mengandungi pengamatan Ibn Tufail mengenai ilmu metafizik, matematik, fizik, dan sebagainya. Ibn Tufail melihat alam ini sebagai baru dan ditadbir oleh Tuhan yang satu dan berkuasa penuh. Dalam diri manusia pula terdapat roh yang menjadi sumber dan asas kehidupan mereka di muka bumi ini. Falsafah Ibn Tufail bukan sekadar menyentuh perkara yang berkaitan dengan metafizik tetapi juga sains tabii seperti fizik. Ibn Tufail mendapati bahawa lapisan udara yang tinggi lebih sejuk dan nipis daripada lapisan yang rendah. Hal ini disebabkan kepanasan berlaku di permukaan bumi bukannya di ruang dan lapisan udara.Beliau juga mendapati bahawa kepanasan boleh dihasilkan melalui geselan, gerakan cahaya sama ada daripada apt ataupun matahari. Meskipun pandangan itu dianggap sebagai satu perkara yang biasa pada hari ini tetapi pandangan ini sebenarnya telah menyediakan landasan kepada ahli sains untuk melakukan kajian terhadap kepanasan dan segala fenomena yang berkaitan dengannya. Pemikiran falsafah Ibn Tufail juga meliputi perkara yang berhubung dengan masyarakat. Beliau menyifatkan masyarakat terdiri daripada sebahagian besar anggota-anggota yang malas. Lantaran itu, mereka mudah terpengaruhi dan terikut-ikut dengan nilai yang sedia ada tanpa mau memperbahaskannya.
Ibn Tufail hidup hampir sezaman dengan Ibnu Bajjah. Maka sebab
itu beliau mudah menerima pandangan falsafah Ibnu Bajjah,
al-Farabi, dan beberapa ahli falsafah Islam yang lain dengan
baik. Menurut sesetengah pengkaji dan pemikir, Ibn Tufail
banyak dipengaruhi oleh falsafah Ibnu Bajjah sebagaimana yang
dapat diperhatikan pada pertengahan buku Hay bin Yaqzan yang
banyak membawa saranan yang terdapat dalam kitab
"al-Mutawwahid". Dalam buku itu, Ibnu Bajjah telah melakukan
pembelaan terhadap tulisan-tulisan al Farabi dan Ibnu Sina.
Namun begitu, Ibnu Tufail tidak menerima sarangan itu
bulat-bulat melainkan selepas dibahaskan secara kritis. Selain
itu beliau seorang yang berpegang kepada logik dalam
mengungkap realiti alam dan kehidupan manusia.
Barangkali bertitik tolak daripada sikapnya itu, beliau tidak
menyepi dan mengasingkan diri seperti mana yang dilakukan oleh
segelintir ahli falsafah lain. Sebaliknya beliau bergiat dalam
hal-hal yang berkaitan dengan kemasyarakatan dan mengambil
bahagian secara aktif dalam urusan pemerintahan serta
kenegaraan. Kegiatan ini dilakukannya sehingga beliau
menghembuskan nafas yang terakhir pada 1185 Masihi.
1. Al Farabi
2. Al Ghozali
3. Ibnu Sina
4. Ibnu BAjjah
5. Ibnu Khaldun
6. Ibnu Tufail
Al-Farabi
Digelar Aristotle kedua.
Tulisan ahli falsafah Yunani seperti Plato dan Aristotle
mempunyai pengaruh yang besar terhadap pemikiran ahli
falsafah Islam. Salah seorang ahli falsafah Islam yang
terpengaruh dengan pemikiran kedua tokoh tersebut ialah
Al-Farabi.
Nama sebenarnya Abu Nasr Muhammad Ibnu Muhammad Ibnu Tarkhan
Ibnu Uzlaq Al Farabi. Beliau lahir pada tahun 874M (260H) di
Transoxia yang terletak dalam Wilayah Wasij di Turki. Bapanya
merupakan seorang anggota tentera yang miskin tetapi semua itu
tidak menghalangnya daripada mendapat pendidikan di Baghdad.
Beliau telah mempelajari bahasa Arab di bawah pimpinan Ali Abu
Bakr Muhammad ibn al-Sariy.
Selepas beberapa waktu, beliau berpindah ke Damsyik sebelum
meneruskan perjalanannya ke Halab. Semasa di sana, beliau
telah berkhidmat di istana Saif al-Daulah dengan gaji empat
dirham sehari. Hal ini menyebabkan dia hidup dalam keadaan
yang serba kekurangan.
Al-Farabi terdidik dengan sifat qanaah menjadikan beliau
seorang yang amat sederhana, tidak gilakan harta dan cintakan
dunia. Beliau lebih menumpukan perhatian untuk mencari ilmu
daripada mendapatkan kekayaan duniawi. Sebab itulah Al-Farabi
hidup dalam keadaan yang miskin sehingga beliau menghembuskan
nafas yang terakhir pada tahun 950M (339H).
Walaupun Al-Farabi merupakan seorang yang zuhud tetapi beliau
bukan seorang ahli sufi. Beliau merupakan seorang ilmuwan yang
cukup terkenal pada zamannya. Dia berkemampuan menguasai
pelbagai bahasa.
Selain itu, dia juga merupakan seorang pemuzik yang handal.
Lagu yang dihasilkan meninggalkan kesan secara langsung kepada
pendengarnya. Selain mempunyai kemampuan untuk bermain muzik,
beliau juga telah mencipta satu jenis alat muzik yang dikenali
sebagai gambus.
Kemampuan Al-Farabi bukan sekadar itu, malah beliau juga
memiliki ilmu pengetahuan yang mendalam dalam bidang
perubatan, sains, matematik, dan sejarah. Namun,
keterampilannya sebagai seorang ilmuwan yang terulung lebih
dalam bidang falsafah. Bahkan kehebatannya dalam bidang ini
mengatasi ahli falsafah Islam yang lain seperti Al-Kindi dan
Ibnu Rusyd.
Dalam membicarakan teori politiknya, beliau berpendapat bahawa
akal dan wahyu adalah satu hakikat yang padu. Sebarang
percubaan dan usaha untuk memisahkan kedua-dua elemen tersebut
akan melahirkan sebuah negara yang pincang serta masyarakat
yang kacau-bilau. Oleh itu, akal dan wahyu perlu dijadikan
sebagai dasar kepada pembinaan sebuah negara yang kuat, stabil
serta makmur.
Al-Farabi banyak mengkaji mengenai falsafah dan teori
Socrates, Plato, dan Aristotle dalam usahanya untuk
menghasilkan teori serta konsep mengenai kebahagiaan. Maka
tidak hairanlah, Al-Farabi dikenali sebagai orang yang paling
memahami falsafah Aristotle. Dia juga merupakan seorang yang
terawal menulis mengenai ilmu logik Yunani secara teratur
dalam bahasa Arab.
Meskipun pemikiran falsafahnya banyak dipengaruhi oleh
falsafah Yunani tetapi beliau menentang pendapat Plato yang
menganjurkan konsep pemisahan dalam kehidupan manusia.
Menurut Al-Farabi, seorang ahli falsafah tidak seharusnya
memisahkan dirinya daripada sains dan politlk. Sebaliknya
perlu menguasai kedua-duanya untuk menjadi seorang ahli
falsafah yang sempurna.
Tanpa sains, seorang ahli falsafah tidak mempunyai cukup
peralatan untuk diekspolitasikan untuk kepentingan orang lain.
Justeru, seorang ahli falsafah yang tulen tidak akan merasai
sebarang perbezaan di antaranya dengan pemerintah yang
tertinggi kerana keduanya merupakan komponen yang saling
lengkap melengkapi. Dalam hal ini beliau mencadangkan agar
diwujudkan sebuah negara kebajikan yang diketuai oleh ahli
falsafah.
Pandangan falsafahnya yang kritikal telah meletakkannya
sebaris dengan ahli falsafah Yunani yang lain. Dalam kalangan
ahli falsafah Islam, beliau juga dikenali sebagai Aristotle
kedua. Bagi Al-Farabi, ilmu segala-galanya dan para ilmuwan
harus diletakkan pada kedudukan yang tertinggi dalam
pemerintahan sesebuah negara.
Pandangan Al-Farabi ini sebenarnya mempunyai persamaan dengan
falsafah dan ajaran Confucius yang meletakkan golongan ilmuwan
pada tingkat hierarki yang tertinggi di dalam sistem sosial
sesebuah negara.
Di samping itu, Al-Farabi juga mengemukakan banyak pandangan
yang mendahului zamannya. Antaranya beliau menyatakan bahawa
keadilan itu merupakan sifat semula jadi manusia, manakala
pertarungan yang berlaku antara manusia merupakan gejala sifat
semula jadi tersebut.
Pemikiran, idea, dan pandangan Al-Farabi mengenai falsafah
politik terkandung dalam karyanya yang berjudul "Madinah
al-Fadhilah". Perbicaraan mengenai ilmu falsafah zaman Yunani
dan falsafah Plato serta Aristotle telah disentuhnya dalam
karya " Ihsa* al-Ulum" dan "Kitab al-Jam".
Terdapat dua buku tidak dapat disiapkan oleh Al-Farabi di
zamannya. Buku-buku itu ialah "Kunci Ilmu" yang disiapkan oleh
anak muridnya yang bernama Muhammad Al Khawarismi pada tahun
976M dan "Fihrist Al-Ulum" yang diselesaikan oleh Ibnu
Al-Nadim pada tahun 988M.
Al-Farabi juga telah menghasilkan sebuah buku yang mengandungi
pengajaran dan teori muzik Islam, yang diberikan judul
"Al-Musiqa" dan dianggap sebagai sebuah buku yang terpenting
dalam bidang berkenaan.
Sebagai seeorang ilmuwan yang tulen, Al-Farabi turut
memperlihatkan kecenderungannya menghasilkan beberapa kajian
dalam bidang perubatan. Walaupun kajiannya dalam bidang ini
tidak menjadikannya masyhur tetapi pandangannya telah
memberikan sumbangan yang cukup bermakna terhadap perkembangan
ilmu perubatan di zamannya.
Salah satu pandangannya yang menarik ialah mengenai betapa
jantung adalah lebih penting berbanding otak dalam kehidupan
manusia. Ini disebabkan jantung memberikan kehangatan kepada
tubuh sedangkan otak hanya menyelaraskan kehangatan itu
menurut keperluan anggota tubuh badan.
2.AL-GHOZALI
Al-Ghazali
Imam Al-Ghazali lebih dikenali sebagai ulama tasawuf dan
akidah. Oleh sebab itu sumbangannya terhadap bidang
falsafah dan ilmu pengetahuan lain tidak boleh dinafikan.
Al-Ghazali merupakan seorang ahli sufi yang bergelar
"hujjatui Islam".
Abu Hamid Ibnu Muhammad al-Tusi al-Ghazali itulah tokoh yang
dilahirkan di Tus, Pars! pada tahun 450 Hijrah. Sejak kecil
lagi, beliau telah menunjukkan keupayaan yang luar biasa
dengan menguasai berbagai-bagai cabang ilmu pengetahuan.
Beliau bukan sahaja produktif dari segi menghasilkan buku dan
karya tetapi merupakan seorang ahli fikir Islam yang terulung.
Kecintaannya terhadap ilmu pengetahuan begitu mendalam
sehingga mendorongnya menggembara dan merantau dari sebuah
tempat ke tempat yang lain untuk berguru dengan ulama-ulama
yang hidup pada zamannya. Sewaktu berada di Baghdad,
Al-Ghazali telah dilantik sebagai Mahaguru Universiti Baghdad.
Walaupun telah bergelar mahaguru tetapi beliau masih merasakan
kekurangan pada ilmu pengetahuan yang dimiliki. Lantaran itu,
beliau meninggalkan jawatannya dan beralih ke bidang tasawuf
dengan merantau ke Makkah sambil berguru dengan ahli-ahli sufi
yang terkenal disana
Selain belajar dan mengkaji,. Al-Ghazali juga banyak menulis.
Dianggarkan beliau telah menulis 300 buah buku mencakupi
pelbagai bidang ilmu pengetahuan seperti mantik, akhlak,
tafsir, ulumul Quran, falsafah, dan sebagainya. Walau
bagaimanapun, sebahagian besar hasil tulisannya telah hangus
dibbakar oleh tentera Moghul yan menyerang kota Baghdad.
Antara kitab yang musnah termasuk: 40 Jilid Tafsir, Sirrul
Alamain (Rahsia Dua Dunia), dan al Madhnuuna bihi ala Qhairiha
(Ilmu Yang Harus Disembunyikan Dari Orang'orang Yang Bukan
Ahlinya,). Cuma 84 buah buku tulisan beliau yang berjaya
diselamatkan seperti Al Munqiz Mm al Dhalal (Penyelamat
Kesesatan), Tahafut al Falsafah (Penghancuran Falsafah),
Mizanul Amal (Timbangan Amal), Ihya Ulumuddin (Penghidupan
Pengetahuan), Mahkun Nazar fMengenai Ilmu Logik), Miyarul
Ilmu, dan Maqsadil Falsafah (Tujuan Falsafah).
Meskipun Al-Ghazali banyak menulis mengenai falsafah tetapi
beliau tidak dianggap sebagai seorang ahli falsafah. Malah
kebanyakan penulis menggolongkan Al-Ghazali sebagai seorang
yang memerangi dan bersikap antifalsafah. Pandangan ini
berdasarkan tulisan Al-Ghazali dalam buku Tahafut Falsafah
yang banyak mengkritik dan mengecam falsafah. Bahkan dalam
buku tersebut, Al-Ghazali menyatakan tujuan menyusun buku itu
adalah untuk menghancurkan falsafah dan menggugat keyakinan
orang terhadap falsafah. Namun begitu, pandangan bahawa
Al-Ghazali seorang yang antifalsafah tidak dipersetujui oleh
beberapa orang sarjana.
Biarpun tidak ada seorang pun yang boleh menafikan kecaman
Al-Ghazali terhadap falsafah seperti yang ditulis dalam buku
Tahafut Falsafah itu tetapi perlu diingat- kan bahawa sikap
skeptis (ragu) dan kritikannya terhadap falsafah merupakan
sebahagian proses ilmu falsafah itu sendiri. Hal ini kerana
tugas ahli falsafah bukan semata-mata untuk mencari kebenaran
dan penyelesaian terhadap sesuatu masalah tetapi juga mencabar
serta membantah penyelesaian yang dikemukakan terhadap
permasalahan tersebut.
Kalau menyelusuri perjalanan hidup Al-Ghazali maka akan
didapati bahawa beliau merupakan ilmuwan Islam pertama yang
mendalami falsafah dan kemudian mengambil sikap mengkritiknya.
Walaupun Al-Ghazali kurang senang dengan falsafah dan ahli
filsafat tetapi dalam buku Maqasid al Falasifah., beliau telah
mengemukakan kaedah falsafah untuk menghuraikan persoalan yang
berkaitan dengan logik, ketuhanan, dan fizikal.
Menurut Al-Ghazali, falsafah boleh dibahagikan kepada enam
ilmu pengetahuan ialah matematik, logik, fizik, metafizik,
politik, dan etika. Bidang-bidang ini kadangkala selari dengan
, agama dan kadangkala pula sangat berlawanan dengan agama.
Namun begitu, agama Islam tidak menghalang umatnya daripada
mempelajari ilmu pengetahuan tersebut sekiranya mendatangkan
kebaikan serta tidak menimbulkan kemudaratannya. Umpamanya
agama tidak melarang ilmu matematik kerana ilmu itu merupakan
hasil pembuktian fikiran yang tidak boleh dinafikan selepas ia
difahami.
Cuma bagi Al-Ghazali, ilmu tersebut boleh menimbulkan beberapa
persoalan yang berat. Antaranya ialah ilmu matematik terlalu
mementingkan logik sehingga boleh menyebabkan timbul persoalan
yang berkaitan dengan ketuhanan khususnya mengenai perkara
yang tidak dapat dihuraikan oleh akal fikiran. Menurut
Al-Ghazali tidak salah berpegang kepada logik tetapi yang
menjadi masalahnya ialah golongan falsafah yang terlalu
berpegang kepada logik, hendaklah membuktikan fakta termasuk
perkara yang berhubung dengan ketuhanan atau metafizik.
Sebab itulah beliau menentang golongan ahli falsafah Islam
yang cuba mengungkap kejadian alam dan persoalan ketuhanan
menggunakan pemikiran daripada ahli falsafah Yunani. Beberapa
orang ahli falsafah Islam seperti Ibnu Sina dan al-Farabi
jelas terpengaruh akan idea pemikiran falsafah Aristotle. Maka
tidak hairanlah ada antara pandangan ahli falsafah itu
bertentangan dengan ajaran Islam yang boleh menyebabkan
kesesatan dan syirik.
Terdapat tiga pemikiran falsafah metafizik yang menurut
Al-Ghazali amat bertentangan dengan Islam iaitu qadimnya alam
ini, tidak mengetahui Tuhan terhadap perkara dan peristiwa
yang kecil, dan pengingkaran terhadap kebangkitan jasad atau
jasmani.
Al-Ghazali tidak menolak penggunaan akal dalam pembicaraan
falsafah dan penghasilan ilmu pengetahuan yang lain.
Sebaliknya beliau berpendapatan bahawa ilmu kalam dan
penyelidikan menggunakan fikiran boleh menambahkan keyakinan
dan menyalakan apt keimanan pada hati orang bukan Islam
terhadap kebenaran ajaran Islam. Jadi, perkembangan sesuatu
ilmu pengetahuan bukan sahaja bersandarkan kepuasan akal
fikiran tetapi juga perlu mengambil kira aspek perasaan dan
hati nurani. Al-Ghazali menganjurkan supaya umat Islam mencari
kebenaran dengan menjadikan al-Quran sebagai sumber yang utama
bukannya melalui proses pemikiran dan akal semata-mata. Jadi,
apa yang cuba dilakukan oleh Al-Ghazali ialah memaparkan
kesalahan dan kepalsuan bidang pengetahuan yang bercanggah
dengan agama serta bertentangan dengan pendirian umat Islam.
Sekali gus menunjukkan bahawa Al-Ghazali sebenarnya merupakan
seorang ahli falssafah Islam yang mencari kebenaran dengan
berpandukan al-Quran dan hadis tidak sebagaimana pemikiran
serta permainan logik yang lazim digunakan ahli falsafah
Yunani. Perkara yang ditentang oleh Al-Ghazali bukan ahli
falsafah dan pemikiran yang dibawakan oleh mereka tetapi
kesalahan, kesilapan, dan kesesatan yang dilakukan oleh
golongan tersebut. Pada Al-Ghazali, tunjang kepada pemikiran
falsafah ialah al-Quran itu sendiri.
3. IBNU SINA
Ibn Sina
Ibnu Sina merupakan doktor Islam yang terulung.
Sumbangannya dalam bidang perubatan bukan sahaja diperakui
oleh dunia Islam tetapi juga oleh para sarjana Barat. Nama
sebenar Ibnu Sina ialah Abu Ali al-Hussian Ibnu Abdullah.
Tetapi di Barat, beliau lebih dikenali sebagai Avicenna.
Ibnu Sina dilahirkan pada tahun 370 Hijrah bersamaan dengan
980 Masihi. Pengajian peringkat awalnya bermula di Bukhara
dalam bidang bahasa dan sastera. Selain itu, beliau turut
mempelajari ilmu-ilmu lain seperti geometri, logik, matematik,
sains, fiqh, dan perubatan.
Walaupun Ibnu Sina menguasai pelbagai ilmu pengetahuan
termasuk falsafah tetapi beliau lebih menonjol dalam bidang
perubatan sama ada sebagai seorang doktor ataupun mahaguru
ilmu tersebut.
Ibnu Sina mula menjadi terkenal selepas berjaya menyembuhkan
penyakit Putera Nub Ibn Nas al-Samani yang gagal diubati oleh
doktor yang lain. Kehebatan dan kepakaran dalam bidang
perubatan tiada tolok bandingnya sehingga beliau diberikan
gelaran al-Syeikh al-Rais (Mahaguru Pertama).
Kemasyhurannya melangkaui wilayah dan negara Islam. Bukunya Al
Qanun fil Tabib telah diterbitkan diRom pada tahun 1593
sebelum dialihbahasakan ke dalam bahasa Inggeris dengan judul
Precepts of Medicine. Dalam jangka masa tidak sampai 100
tahun, buku itu telah dicetak ke dalam 15 buah bahasa. Pada
abad ke-17, buku tersebut telah dijadikan sebagai bahan
rujukan asas diuniversiti-universiti Itali dan Perancis.
Malahan sehingga abad ke-19, bukunya masih diulang cetak dan
digunakan oleh para pelajar perubatan.
Ibnu Sina juga telah menghasilkan sebuah buku yang diberi
judul Remedies for The Heart yang mengandungi sajak-sajak
perubatan. Dalam buku itu, beliau telah menceritakan dan
menghuraikan 760 jenis penyakit bersama dengan cara untuk
mengubatinya. Hasil tulisan Ibnu Sina sebenarnya tidak
terbatas kepada ilmu perubatan sahaja. Tetapi turut merangkumi
bidang dan ilmu lain seperti metafizik, muzik, astronomi,
philologi (ilmu bahasa), syair, prosa, dan agama.
Penguasaannya dalam pelbagai bidang ilmu itu telah
menjadikannya seorang tokoh sarjana yang serba boleh. Beliau
tidak sekadar menguasainya tetapi berjaya mencapai tahap
zenith iaitu puncak kecemerlangan tertinggi dalam bidang yang
diceburinya.
Di samping menjadi zenith dalam bidang perubatan, Ibnu Sina
juga menduduki ranking yang tinggi dalam bidang ilmu logik
sehingga digelar guru ketiga. Dalam bidang penulisan, Ibnu
Sina telah menghasilkan ratusan karya termasuk kumpulan
risalah yang mengandungi hasil sastera kreatif.
Perkara yang lebih menakjubkan pada Ibnu Sina ialah beliau
juga merupakan seorang ahli falsafah yang terkenal. Beliau
pernah menulis sebuah buku berjudul al-Najah yang membicarakan
persoalan falsafah. Pemikiran falsafah Ibnu Sina banyak
dipengaruhi oleh aliran falsafah al-Farabi yang telah
menghidupkan pemikiran Aristotle. Oleh sebab itu, pandangan
perubatan Ibnu Sina turut dipengaruhi oleh asas dan teori
perubatan Yunani khususnya Hippocrates.
Perubatan Yunani berasaskan teori empat unsur yang dinamakan
humours iaitu darah, lendir (phlegm), hempedu kuning (yellow
bile), dan hempedu hitam (black bile). Menurut teori ini,
kesihatan seseorang mempunyai hubungan dengan campuran
keempat-empat unsur tersebut. Keempat-empat unsur itu harus
berada pada kadar yang seimbang dan apabila keseimbangan ini
diganggu maka seseorang akan mendapat penyakit.
Setiap individu dikatakan mempunyai formula keseimbangan yang
berlainan. Meskipun teori itu didapati tidak tepat tetapi
telah meletakkan satu landasan kukuh kepada dunia perubatan
untuk mengenal pasti punca penyakit yang menjangkiti manusia.
Ibnu Sina telah menapis teori-teori kosmogoni Yunani ini dan
mengislamkannya.
Ibnu Sina percaya bahawa setiap tubuh manusia terdiri daripada
empat unsur iaitu tanah, air, api, dan angin. Keempat-empat
unsur ini memberikan sifat lembap, sejuk, panas, dan kering
serta sentiasa bergantung kepada unsur lain yang terdapat
dalam alam ini. Ibnu Sina percaya bahawa wujud ketahanan
semula jadi dalam tubuh manusia untuk melawan penyakit. Jadi,
selain keseimbangan unsur-unsur yang dinyatakan itu, manusia
juga memerlukan ketahanan yang kuat dalam tubuh bagi
mengekalkan kesihatan dan proses penyembuhan.
Pengaruh pemikiran Yunani bukan sahaja dapat dilihat dalam
pandangan Ibnu Sina mengenai kesihatan dan perubatan, tetapi
juga bidang falsafah. Ibnu Sina berpendapat bahawa matematik
boleh digunakan untuk mengenal Tuhan. Pandangan seumpama itu
pernah dikemukakan oleh ahli falsafah Yunani seperti
Pythagoras untuk menghuraikan mengenai sesuatu kejadian. Bagi
Pythagoras, sesuatu barangan mempunyai angka-angka dan angka
itu berkuasa di alam ini. Berdasarkan pandangan itu, maka Imam
al-Ghazali telah menyifatkan fahaman Ibnu Sina sebagai sesat
dan lebih merosakkan daripada kepercayaan Yahudi dan Nasrani.
Sebenarnya, Ibnu Sina tidak pernah menolak kekuasaan Tuhan.
Dalam buku An-Najah, Ibnu Sina telah menyatakan bahawa
pencipta yang dinamakan sebagai "Wajib al-Wujud" ialah satu.
Dia tidak berbentuk dan tidak boleh dibahagikan dengan apa-apa
cara sekalipun. Menurut Ibnu Sina, segala yang wujud (mumkin
al-wujud) terbit daripada "Wajib al-Wujud" yang tidak ada
permulaan.
Tetapi tidaklah wajib segala yang wujud itu datang daripada
Wajib al-Wujud sebab Dia berkehendak bukan mengikut kehendak.
Walau bagaimanapun, tidak menjadi halangan bagi Wajib al-Wujud
untuk melimpahkan atau menerbitkan segala yang wujud sebab
kesempurnaan dan ketinggian-Nya.
Pemikiran falsafah dan konsep ketuhanannya telah ditulis oleh
Ibnu Sina dalam bab "Himah Ilahiyyah" dalam fasal "Tentang
adanya susunan akal dan nufus langit dan jirim atasan.
Pemikiran Ibnu Sina ini telah rnencetuskan kontroversi dan
telah disifatkan sebagai satu percubaan untuk membahaskan zat
Allah. Al-Ghazali telah menulis sebuah buku yang berjudul
Tahafat al'Falasifah (Tidak Ada Kesinambungan Dalam Pemikiran
Ahli Falsafah) untuk membahaskan pemikiran Ibnu Sina dan
al-Farabi.
Antara percanggahan yang diutarakan oleh al-Ghazali ialah
penyangkalan terhadap kepercayaan dalam keabadian planet bumi,
penyangkalan terhadap penafian Ibnu Sina dan al-Farabi
mengenai pembangkitan jasad manusia dengan perasaan
kebahagiaan dan kesengsaraan di syurga atau neraka.
Walau apa pun pandangan yang dikemukakan, sumbangan Ibnu Sina
dalam perkembangan falsafah Islam tidak mungkin dapat
dinafikan. Bahkan beliau boleh dianggap sebagai orang yang
bertanggungjawab menyusun ilmu falsafah dan sains dalam Islam.
Sesungguhnya, Ibnu Sina tidak sahaja unggul dalam bidang
perubatan tetapi kehebatan dalam bidang falsafah mengatasi
gurunya sendiri iaitu al-Farabi.
4.IBNU BAJJAH
Ibn Bajjah
Umat Islam dipercayai telah sampai ke Sepanyol pada zaman
sahabat lagi. Kedatangan mereka telah berjaya mempengaruhi
kehidupan masyarakat di sana khususnya dalam bidang yang
berkaitan
keilmuan dan ketarnadunan. Bahkan kesan
tamadun Islam masih dapat dilihat sehingga ke
hari ini.
Sepanjang pemerintahan Islam di Sepanyol yang juga dikenali
sebagai
Andalusia, telah lahir ramai cendi-kiawan dan sarjana dalam
pelbagai
bidang. Sebahagian mereka ialah ahli sains, matematik,
astronomi,
perubatan, falsafah, sastera, dan sebagainya.
Salah seorang mereka ialah Abu Bakr Muhammad Ibn Yahya
al-Saigh
atau lebih terkenal sebagai Ibn Bajjah. Beliau dilahirkan di
Saragossa
pada tahun 1082 Masihi (M). Ibn Bajjah merupakan seorang
sasterawan dan ahli bahasa yang unggul. Dalam hal ini, beliau
pernah
menjadi penyair bagi golongan al-Murabbitin yang dipimpin oleh
Abu
Bakr Ibrahim Ibn Tafalwit. Selain itu, Ibn Bajjah juga
merupakan
seorang ahli muzik dan pemain gambus yang handal. Sungguhpun
begitu beliau juga seorang yang hafiz al-Quran.
Dalam masa yang sama, Ibn Bajjah amat terkenal dalam bidang
perubatan dan merupakan salah seorang doktor teragung yang
pernah
dilahirkan di Andalusia.
Walau bagaimanapun, kehebatannya turut terserlah dalam bidang
politik sehingga beliau dilantik menjadi menteri semasa Abu
Bakr Ibrahim
berkuasa di Saragossa. Lebih menakjubkan lagi apabila beliau
dapat
menguasai ilmu matematik, fizik, dan falak. Pada kesempatan
itu beliau
banyak menulis buku yang berkaitan dengan ilmu logik.
Kemampuannya menguasai berbagai-bagai ilmu itu menjadikannya
seorang sarjana yang teragung bahkan tiada bandingannya di
Andalusia
dan barangkali di dunia Islam. Jadi, sumbangannya dalam bidang
keilmuan begitu besar sekali.
Dalam bidang falsafah umpamanya, Ibn Bajjah boleh diletakkan
setaraf
dengan al-Farabi dan Aristotle. Dalam bidang ini beliau telah
mengemukakan gagasan falsafah ketuhanan yang menetapkan
bahawa
manusia boleh berhubung dengan akal fa'al melalui perantaraan
ilmu
pengetahuan dan pembangunan potensi manusia.
Menurut Ibnu Bajjah, manusia boleh mendekati Tuhan melalui
amalan
berfikir dan tidak semestinya melalui amalan tasawuf yang
dikemukakan
oleh Iman al-Ghazali. Dengan ilmu dan amalan berfikir, segala
keutamaan dan perbuatan moral dapat diarahkan untuk memimpin
serta menguasai jiwa. Usaha ini boleh menumpaskan sifat
haiwaniah
yang bersarang dalam hati dan diri manusia.
Berdasarkan pendapatnya, seseorang itu harus mengupayakan
perjuangannya untuk berhubung dengan alam sama ada
bersama-sama
dengan masyarakatnya ataupun secara terpisah. Kalau masyarakat
itu
tidak baik maka seseorang itu harus menyepi dan menyendiri.
Pandangan falsafah Ibn Bajjah ini jelas dipengaruhi oleh
idea-idea
al-Farabi. Pemikiran falsafah Ibn Bajjah ini dapat diikuti
dalam "Risalah
al-Wida" dan kitab "Tadbir al-Muttawwahid" yang secara umumnya
merupakan pembelaan kepada karya-karya al-Farabi dan Ibn Sina
kecuali bahagian yang berkenaan dengan sistem menyepi dan
menyendiri.
Namun, ada sesetengah pengkaji mengatakan bahawa kitab
tersebut
sama dengan buku "al-Madinah al'Fadhilah" yang ditulis oleh
al-Farabi.
Dalam buku itu, al-Farabi menjelaskan pandangan beliau
mengenai
politik dan falsafah. Al-Farabi semasa membicarakan tentang
politik
telah mencadangkan supaya sebuah negara kebajikan yang
diketuai
oleh ahli falsafah diwujudkan.
Satu persamaan yang ketara antara al-Farabi dengan Ibn Bajjah
ialah
kedua-duanya meletakkan ilmu mengatasi segala-galanya. Mereka
hampir sependapat bahawa akal dan wahyu merupakan satu hakikat
yang padu. Sebarang percubaan untuk memisahkan kedua-duanya
hanya akan melahirkan sebuah masyarakat dan negara yang
pincang.
Oleh sebab itu, akal dan wahyu harus menjadi dasar dan asas
pembinaan sebuah negara serta masyarakat yang bahagia. Ibn
Bajjah
berpendapat bahawa akal boleh menyebabkan manusia mengenali
apa
sahaja kewujudan sama ada benda atau Tuhan. Akal boleh
mengenali
dengan sendiri perkara-perkara tersebut tanpa dipengaruhi oleh
unsur-unsur kerohanian melalui amalan tasawuf.
Selain itu, Ibn Bajjah juga telah menulis sebuah buku yang
berjudul
"aI-Nafs" yang membicarakan persoalan yang berkaitan dengan
jiwa.
Pembicaraan itu banyak dipengaruhi oleh gagasan pemikiran
falsafah
Yunani. Oleh sebab itulah, Ibn Bajjah banyak membuat ulasan
terhadap
karya dan hasil tulisan Aristotle, Galenos, al-Farabi, dan
al-Razi.
Minatnya dalam soal-soal yang berkaitan dengan ketuhanan dan
metafizik jauh mengatasi bidang ilmu yang lain meskipun beliau
turut
mahir dalam ilmu psikologi, politik, perubatan, algebra, dan
sebagainya.
Sewaktu membicarakan ilmu logik, Ibn Bajjah berpendapat bahawa
sesuatu yang dianggap ada itu sama ada benar-benar ada atau
tidak
ada bergantung pada sama ada diyakini ada atau hanyalah suatu
kemungkinan. Justeru itu, apa yang diyakini itulah sebenarnya
satu
kebenaran dan sesuatu kemungkinan itu boleh jadi mungkin benar
dan
tidak benar.
Sebenarnya, banyak perkara di dunia ini yang tidak dapat
dihuraikan
menggunakan logik. Jadi, Ibnu Bajjah belajar ilmu-ilmu lain
untuk
membantunya memahaminya hal-hal berkaitan dengan metafizik.
Ilmu sains dan fizik misalnya digunakan oleh Ibn Bajjah untuk
menghuraikan persoalan benda dan rupa. Menurut Ibn Bajjah,
benda
tidak mungkin wujud tanpa rupa tetapi rupa tanpa benda mungkin
wujud. Oleh sebab itu, kita boleh menggambarkan sesuatu dalam
bentuk dan rupa yang berbeza-beza.
Kemahiran Ibn Bajjah dalam bidang matematik dan fizik
sememangnya
diperakui tetapi beliau tidak cuba menyelesaikan permasalahan
yang
timbul. Sebaliknya ilmu itu digunakan untuk menguatkan hujah
dan
pandangannya mengenai falsafah serta persoalan metafizik.
Masih banyak lagi pemikiran falsafah Ibn Bajjah yang tidak
diketahui
kerana sebahagian besar karya tulisannya telah musnah. Bahan
yang
tinggal dan sampai kepada kita hanya merupakan sisa-sisa
dokumen
yang berselerakan di beberapa perpustakaan di Eropah.
Sesetengah pandangan falsafahnya jelas mendahului zamannya.
Sebagai contoh, beliau telah lama menggunakan ungkapan manusia
sebagai makhluk sosial, sebelum para sarjana Barat berbuat
demikian.
Begitu juga konsep masyarakat madani telah dibicarakan dalam
tulisannya secara tidak langsung.
Sesungguhnya Ibn Bajjah merupakan tokoh ilmuwan yang hebat.
Sesuai dengan itu beliau telah diberikan kedudukan dan
penghormatan
yang tinggi oleh orang Murabbitin.
Tetapi perasaan dengki dan cemburu telah menyebabkan beliau
diracuni dan akhirnya meninggal dunia pada tahun 1138 (M)
dalam usia
yang masih muda. Biarpun umur Ibn Bajjah tidak panjang tetapi
sumbangan dan pemikirannya telah meletakkan tapak yang kukuh
kepada perkembangan ilmu dan falsafah di bumi Andalusia.
5. IBNU KHALDUN
Ibn Khaldun
Kemukakan teori ekonomi Islam
Ibn Khaldun atau nama sebenarnya Wali al-Din Abd al-Rahman
bin Muhammad bin Abu Bakar Muhammad bin al-Hasan lahir di
Tunis pada 1 Ramadan 732H Keluarganya berasal daripada
keturunan Arab Hadramaut yang pernah menetap di Serville,
Italy, dan SepanyoL Akhirnya berpindah dan menetap di
Afrika Utara semasa pemerintahan Hafs Abu Zakariyya,
pemerintah Tunis pada waktu itu.
Seperti yang dinyatakan sebelum ini, Ibn Khaldun mendapat
pendidikan dalam pelbagai ilmu Islam seperti al-Quran,
al'Hadith, perundangan Islam, kesusasteraan, falsafah, bahasa,
dan mantik. Antara gurunya ialah Muhammad Ibrahim al-Abili,
Abu Abd Allah al-Jayyani, Abd Allah Muhammad bin Abd al-Salam.
Ibn Khaldun menjadi cendekiawan yang agung sehingga disanjung
oleh Barat kerana buah fikirannya, Walau bagaimana pun jarang
umat Islam mengkajinya. Sebenarnya, sumbangan pemikiran Ibn
Khaldun dalam ekonomi banyak dimuatkan dalam hasil karya
agungnya, al Muqaddimah. Antara teori ekonomi yang terdapat
dalam karyanya masih lagi relevan dengan masalah ekonomi
semasa.
Ibn Khaldun telah membincangkan beberapa prinsip dan falsafah
ekonomi seperti keadilan (al adl), hardworking, kerjasama
(cooperation), kesederhanaan (moderation), dan fairness.
Berhubung dengan keadilan (Justice), Ibn Khaldun telah
menekankan bahawa keadilan merupakan tulang belakang dan asas
kekuatan sesebuah ekonom. Apabila keadilan tidak dapat
dilaksanakan, sesebuah negara akan hancur dan musnah.
Menurut beliau, ketidakadilan tidak sahaja difahami sebagai
merampas wang atau harta orang lain tanpa sebarang sebab yang
diharuskan. Malah, mengambil harta orang lain atau menggunakan
tenaganya secara paksa atau membuat dakwaan palsu terhadap
orang lain. Begitu juga kalau meminta seseorang melakukan
sesuatu yang berlawanan dengan Islam.
Beliau mengkategorikan perampas harta orang lain secara tidak
sah hingga memberi kesan kepada kehidupan isteri dan keluarga
sebagai paling tidak adil. Menurut beliau lagi, seseorang yang
membeli harta seseorang dengan harga yang paling murah
termasuk dalam kategori memiliki harta cara yang tidak betul.
Ketidakadilan seumpama di atas membawa kepada kejatuhan
sesebuah negara dan keruntuhan sesebuah tamadun dengan segera.
Menurut Ibn Khaldun, atas sebab sebab tersebutlah semua bentuk
ketidakadilan dilarang oleh Islam.
Manusia dan Ekonomi
Berdasarkan analisis mendalam, didapati kesemua teori ekonomi
dan idea Ibn Khaldun tentang manusia berdasarkan kepada
prinsip-prinsip dan falsafah Islam. Ibn Khaldun tidak melihat
fungsi utama manusia dalam aktiviti perekonomiannya seumpama
haiwan ekonomi (economic animal). Sebaliknya beliau menganggap
manusia itu sebagai manusia Islam (Islamic man/homo Islamicus)
yang memerlukan pengetahuan ekonomi untuk memenuhi misinya di
atas muka bumi ini.
Dalam hal ini, Ibn Khaldun menekankan perlunya manusia
menjauhi perbuatan jahat. Sebaliknya manusia wajib mengikuti
ajaran Islam sebagai model untuk memperbaiki dirinya dan mesti
memberikan keutamaan kepada kehidupan akhirat.
Teori Pengeluaran
Ibn Khaldun mengemukakan teori bahawa kehidupan perekonomian
sentiasa menghala ke arah pelaksanaan keseimbangan antara
penawaran dengan permintaan. Menurut beliau pengeluaran
berasaskan kepada faktor buruh dan kerjasama masyarakat.
Bahkan beliau menganggap buruh merupakan faktor terpenting
dalam proses pengeluaran walaupun faktor-faktor lain seperti
tanah tersedia, tenaga buruh perlu untuk menghasilkan matlamat
akhir.
Selain itu beliau berpendapat bahawa kenaikan yang tetap pada
paras harga amat perlu untuk mengekalkan tahap produktiviti.
Dalam hal ini beliau menyarankan agar masyarakat melakukan
perancangan supaya setiap bidang pekerjaan dilakukan oleh
orang yang
mahir dan cekap.
Walau bagaimanapun, pertumbuhan ekonomi (economic growth) dan
pembahagian tenaga buruh bergantung rapat dengan pasaran. Di
sini dapatlah dinyatakan bahawa teori pembahagian tenaga
buruh, pengkhususan tenaga buruh, dan pertukaran yang
dikemukakan oleh Ibn Khaldun 100 tahun lebih awal daripada
Adam Smith yang juga mengemukakan teori yang sama.
Teori Nilai, Wang dan Harga
Ibn Khaldun tidak secara jelas membezakan antara teori nilai
diguna (use value) dengan nilai pertukaran (exchange value).
Tetapi beliau dengan tegas berhujah bahawa nilai sesuatu
barangan bergantung kepada nilai buruh yang terlibat dalam
proses pengeluaran.
"Semua usaha manusia dan semua tenaga buruh perlu digunakan
untuk mendapatkan modal dan keuntungan. Tidak ada jalan lain
bagi manusia untuk mendapatkan keuntungan melainkan melalui
penggunaan buruh, kata Ibn Khaldun.
Teori Pengagihan
Menurut Ibn Khaldun harga barangan terdiri daripada tiga
elemen utama iaitu gaji atau upah, keuntungan, dan cukai.
Ketiga-tiga elemen ini merupakan pulangan kepada masyarakat.
Oleh sebab itu, beliau membahagikan ekonomi kepada tiga sektor
iaitu sektor pengeluaran, pertukaran, dan perkhidmatan awam.
Menurut Ibn Khaldun, nilai atau harga sesuatu barangan sama
dengan kuantiti buruh yang terlibat dalam pengeluaran barangan
berkenaan. Harga buruh merupakan asas kepada penentuan harga
sesuatu barangan dan harga buruh itu sendiri ditentukan oleh
mekanisme permintaan dan penawaran dalam pasaran.
Manakala keuntungan terhasil daripada perbezaan yang diperoleh
oleh peniaga antara harga jualan dengan harga belian. Namun
begitu perbezaan antara kedua-dua harga itu
6. IBNU TUFAIL
Ibn Tufail
Ahli falsafah yang mendahului zaman.
Dunia Islam telah melahirkan ramai ahli falsafah yang hebat. Namun begitu, falsafah Islam tetap dianggap sebagai satu kelompok yang hilang dalam sejarah pemikiran manusia. Maka tidak hairanlah, sejarah lebih mengenali tokoh-tokoh falsafah Yunani dan barat jika dibandingkan dengan ahli falsafah Islam.Walaupun beberapa tokoh falsafah Islam seperti al-Kindi, al-Farabi, dan Ibn Sina mendapat pengiktirafan dari Barat, tetapi mereka tidak mendapat tempat yang sewajarnya jika dibandingkan dengan ahli falsafah Yunani seperti Plato dan Aristotle. Kajian-kajian mengenai tokoh berkenaan masih belum memadai dan jauh daripada memuaskan. Walaupun para sarjana, ilmuwan, dan ahli falsafah Islam telah menghasilkan sejumlah karya-karya yang besar tetapi kebanyakan tulisan mereka belum diterjemahkan. Tidak kurang juga yang musnah disebabkan oleh peperangan dan penaklukan yang dilakukan oleh kuasa asing. Malahan kajian yang dibuat terhadap pemikiran falsafah beberapa tokoh terkenal seperti Ibnu Rusyd tidak diberikan penilaian yang adil. Kajian dan terjemahan yang dibuat oleh S.Van den Berg terhadap kitab "Lima Baida al-Thaan", tulisan Ibnu Rusyd mengenai metafizik misalnya tidak mendapat sorotan yang meluas wahal kajian tersebut dapat membantu kita memahami dan mendekati pemikiran ahli falsafah itu dengan lebih mendalam lagi.Begitu juga dengan pemikiran falsafah Ibn Tufail tidak banyak diketahui oleh umat Islam sendiri. Ibn Tufail yang lahir pada tahun 1106 Masihi di Asya, Granada lebih dikenali sebagai ahli hukum, perubatan, dan ahli politik yang handal. Semasa pemerintahan al-Mu'min ibn Ali, Ibn Tufail atau nama asalnya, Abu Bakr Muhammad ibn Abdul Malik ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Tufail al-Qisi pernah dilantik sebagai pembantu gabenor Wilayah Sabtah dan Tonjah di Maghribi.Beliau juga pernah menjadi doktor peribadi kepada pemerintah al-Muwahidin, Abu Ya'kub Yusuf. Selepas bersara, tempatnya digantikan oleh anak muridnya iaitu Ibnu Rusyd. Semasa hayatnya, Ibn Tufail pernah dilantik sebagai menteri dan merupakan ahli politik yang dihormati oleh pihak pemerintah.Selain itu, beliau juga melibatkan dirinya dalam bidang pendidikan, pengadilan, dan penulisan. Walaupun Ibn Tufail dikatakan telah menulis banyak buku tetapi hanya sebuah sahaja kitab yang diwariskan kepada generasi umat Islam hari ini. Kitab itu ialah "Hay ibn Yaqzan" yang memuatkan pandangannya secara umum, dengan gaya bahasa yang menarik dan imiginas yang indah. Buku ini dianggap sebagai warisan paling unik yang ditinggalkan oleh seorang ahli falsafah Islam.Buku ini kemudiannya diterjemahkan ke dalam berbagai-bagaibahasa dunia. Yang menarik dalam buku itu, Ibn Tufail berusaha menerangkan bagaimana manusia mempunyai potensi untuk mengenali Allah. Katanya, semua ini dapat dilakukan dengan membuat penelitian terhadap alam sekitar dan sekelilingnya.Menerusi buku itu, Ibn Tufail cuba merangka satu sistem falsafah berdasarkan perkembangan pemikiran yang ada pada diri manusia. Beliau berusaha mengungkap persoalan serta hubungan antara manusia, akal, dan Tuhan. Untuk itu, beliau telah menggunakan watak Hayibn Yaqzan yang hidup di sebuah pulau di Khatulistiwa sebagai gambaran percampuran empat unsur penting dalam kehidupan iaitu panas, sejuk, kering, dan basah dengan tanah. Watak itu hidup terpencil dan dapat mempertahankan kelangsungan hidupnya dengan pimpinan akal dan bantuan pancaindera. Langkah Ibn Tufail menggunakan analog! watak tersebut dalam bukunya dianggap sebagai suatu perkara yangluar biasa dalam penulisan karya yang berbentuk falsafah.Watak itu tidak pernah mengenali kedua-dua ibu bapanya. Tetapi alam telah memberinya seekor kijang yang menyusu dan memberinya makan. Setelah dewasa, dia mengarahkan pandangannya terhadap perkara yang ada di sekelilingnya. Di sini dia mulai membahaskan tentang kejadian dan rahsia perubahan yang berlaku disekelilingnya. Pada anggapannya di sebalik alamnya terdapat sebab-sebab yang tersembunyi yang mentadbir dan membentuknya. Hay bin Yaqzan selalu membahas dan menganalisa sesuatu perkara sehingga dia mampu mengetahui bahawa kebahagian dan kesengsaraan manusia itu bergantung kepada hubungannya dengan Allah. Dengan watak "Hay" itu, Ibn Tufail berjaya membuat huraian yang menarik sekaligus membantu kita memahami pemikiran falsafahnya.Buku itu juga mengandungi pengamatan Ibn Tufail mengenai ilmu metafizik, matematik, fizik, dan sebagainya. Ibn Tufail melihat alam ini sebagai baru dan ditadbir oleh Tuhan yang satu dan berkuasa penuh. Dalam diri manusia pula terdapat roh yang menjadi sumber dan asas kehidupan mereka di muka bumi ini. Falsafah Ibn Tufail bukan sekadar menyentuh perkara yang berkaitan dengan metafizik tetapi juga sains tabii seperti fizik. Ibn Tufail mendapati bahawa lapisan udara yang tinggi lebih sejuk dan nipis daripada lapisan yang rendah. Hal ini disebabkan kepanasan berlaku di permukaan bumi bukannya di ruang dan lapisan udara.Beliau juga mendapati bahawa kepanasan boleh dihasilkan melalui geselan, gerakan cahaya sama ada daripada apt ataupun matahari. Meskipun pandangan itu dianggap sebagai satu perkara yang biasa pada hari ini tetapi pandangan ini sebenarnya telah menyediakan landasan kepada ahli sains untuk melakukan kajian terhadap kepanasan dan segala fenomena yang berkaitan dengannya. Pemikiran falsafah Ibn Tufail juga meliputi perkara yang berhubung dengan masyarakat. Beliau menyifatkan masyarakat terdiri daripada sebahagian besar anggota-anggota yang malas. Lantaran itu, mereka mudah terpengaruhi dan terikut-ikut dengan nilai yang sedia ada tanpa mau memperbahaskannya.
Ibn Tufail hidup hampir sezaman dengan Ibnu Bajjah. Maka sebab
itu beliau mudah menerima pandangan falsafah Ibnu Bajjah,
al-Farabi, dan beberapa ahli falsafah Islam yang lain dengan
baik. Menurut sesetengah pengkaji dan pemikir, Ibn Tufail
banyak dipengaruhi oleh falsafah Ibnu Bajjah sebagaimana yang
dapat diperhatikan pada pertengahan buku Hay bin Yaqzan yang
banyak membawa saranan yang terdapat dalam kitab
"al-Mutawwahid". Dalam buku itu, Ibnu Bajjah telah melakukan
pembelaan terhadap tulisan-tulisan al Farabi dan Ibnu Sina.
Namun begitu, Ibnu Tufail tidak menerima sarangan itu
bulat-bulat melainkan selepas dibahaskan secara kritis. Selain
itu beliau seorang yang berpegang kepada logik dalam
mengungkap realiti alam dan kehidupan manusia.
Barangkali bertitik tolak daripada sikapnya itu, beliau tidak
menyepi dan mengasingkan diri seperti mana yang dilakukan oleh
segelintir ahli falsafah lain. Sebaliknya beliau bergiat dalam
hal-hal yang berkaitan dengan kemasyarakatan dan mengambil
bahagian secara aktif dalam urusan pemerintahan serta
kenegaraan. Kegiatan ini dilakukannya sehingga beliau
menghembuskan nafas yang terakhir pada 1185 Masihi.
ConversionConversion EmoticonEmoticon